Το "θαύμα των θαυμάτων", η "δόξα της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας".

Δεκαπέντε αιώνες ιστορίας έχουν αφήσει τα ίχνη τους στην Αγιά Σοφιά, το καμάρι της Κωνσταντινούπολης, το λαμπρό κτίσμα στις ακτές του Βοσπόρου. Είναι από τα σπουδαιότερα μνημεία κόσμου όχι μόνο λόγω της παλαιότητας και της ιστορίας της, αλλά και λόγω του ότι αποτελεί ένα πραγματικά αρχιτεκτονικό κατόρθωμα.
Ο ναός του Αγίου Πέτρου στη Ρώμη και ο ναός της Αγίας Σοφίας στην Κωνσταντινούπολη, ο ένας το μεγαλύτερο ιερό του δυτικού Καθολικισμού και ο άλλος της ανατολικής Ορθοδοξίας, χτίστηκαν για πρώτη φορά και οι δύο από τον πρώτο χριστιανό αυτοκράτορα, τον ίδιο τον Κωνσταντίνο.
Το 325, στη θέση όπου άλλοτε υπήρχαν ειδωλολατρικοί ναοί, ο Κωνσταντίνος έχτισε την πρώτη βασιλική, που την αφιέρωσε όχι σε κάποια Αγία με το όνομα Σοφία, αλλά στη Θεϊκή Σοφία. Το 404 κάηκε στη διάρκεια μιας στάσης, την ξανάχτισε ο Θεοδόσιος Β΄ το 415, αλλά ξανακάηκε κατά τη Στάση του Νίκα, το 532, επί του Ιουστινιανού, στον οποίο οφείλεται το σημερινό κτίσμα.
Ο Ιουστινιανός θέλησε n εκκλησία αυτή να γίνει το θαμαστότερο οικοδόμημα που δημιουργήθηκε ποτέ. Έτσι συγκέντρωσε τα πολυτιμότερα υλικά και τα ωραιότερα μάρμαρα απ΄ όλες τις επαρχίες της αυτοκρατορίας (Έφεσο, Αθήνα, Ρώμη κλπ.). Τις εργασίες διηύθυναν δύο Έλληνες αρχιτέκτονες, ο Ανθέμιος από τις Τράλλεις και ο Ισίδωρος από τη Μιλήτου. Το οικοδόμημα ολοκληρώθηκε το 548. Μετά από μια θριαμβευτική πορεία στον Ιππόδρομο, ο Ιουστινιανός μπήκε στη βασιλική και ανέκραξε: «Δόξα τω Θεώ, τω καταξιώσαντί με τελέσαι το τοιούτον έργον. Νενίκηκά σε, Σολομών»!
Ολόκληρη η κατασκευή είχε δημιουργηθεί μέσα σε 6 χρόνια – χρόνος τρομερά σύντομος. Ο ναός του Αγίου Πέτρου στη Ρώμη χρειάστηκε 120 χρόνια για την ανέγερσή του, του Αγίου Παύλου στο Λονδίνο 35 χρόνια, η Νοτρ Νταμ στο Παρίσι 72 χρόνια, ο Καθεδρικός του Μιλάνου πάνω από 500 χρόνια, ο Καθεδρικός της Κολωνίας 615 χρόνια.
Η πρόσοψη της βασιλικής ήταν προς δυσμάς. Στο αίθριο ο Ιουστινιανός είχε κατασκευάσει μια μαρμάρινη δεξαμενή πάνω στην οποία ήταν χαραγμένη η περίφημη καρκινική επιγραφή ΝΙΨΟΝ ΑΝΟΜΗΜΑΤΑ ΜΗ ΜΟΝΑΝ ΟΨΙΝ. Το εσωτερικό της Αγίας Σοφίας, μολονότι έχει απογυμνωθεί από το μεγαλόπρεπο διάκοσμό του, εξακολουθεί να προκαλεί μια υπερβατική αίσθηση του φωτός και της απεραντοσύνης. Ο πελώριος   τρούλος της, που θεωρείται θαύμα της μηχανικής, μοιάζει να κρέμεται από τον ουρανό. Στις 29 Μαΐου του 1453, το ίδιο βράδυ που αλώθηκε η Πόλη, ο Μωάμεθ ο Πορθητής μπήκε στην Αγία Σοφία και διέταξε να μετατρέψουν αυτόν τον ακρογωνιαίο λίθο της ορθοδοξίας σε τζαμί. Όλα τα σύμβολα του Χριστιανισμού (εικόνες, μωσαϊκά κλπ.) επικαλύφθηκαν με ασβέστη και πάνω τους ζωγραφίστηκαν μουσουλμανικά σχέδια.
Επί σχεδόν 500 χρόνια ο ναός λειτούργησε ως μουσουλμανικό τέμενος. Το 1934 ο Κεμάλ Ατατούρκ τον μετέτρεψε σε αρχαιολογικό μνημείο.