Περπατάς στους δρόμους, σταματάς στις πλατείες, κοιτάζεις τις ρωμαϊκές επαύλεις, τη βιβλιοθήκη, το αρχαίο θέατρο, τα λουτρά, τον ναό της Αρτέμιδας, τις διαφημιστικές επιγραφές για τα πορνεία και φτιάχνεις εικόνες. Ναι, η αρχαία Έφεσος, η πατρίδα του Ηράκλειτου, ήταν μια ωραία πόλη για να ζεις. Στους ελληνιστικούς και τους ρωμαϊκούς χρόνους, βρισκόταν δίπλα στη θάλασσα. Είχε θέα στο τεχνητό λιμάνι της και γνώρισε πολύ μεγάλη ακμή, διότι επικοινωνούσε δια θαλάσσης με τη Ρώμη και την Αθήνα και δια ξηράς με την Ανατολή. Ήταν δηλαδή ένας σημαντικός εμπορικός και ναυτικός σταθμός. Αργότερα λόγω προσχώσεων του ποταμού Καΰστρου, σιγά σιγά άρχισε να απομακρύνεται από τα παράλια μέχρι που έχασε την εμπορο-ναυτική δύναμή της. Τα πιο σπουδαία χρόνια της τα έζησε επί ρωμαϊκής αυτοκρατορίας. Στους δρόμους της που περπατάς σήμερα, κάποτε πάτησαν το πόδι τους ο Αντώνιος και η Κλεοπάτρα, ο Αύγουστος Καίσαρας και όλοι οι ρωμαίοι αυτοκράτορες. Η Έφεσος λόγω τοποθεσίας ήταν η τρίτη σε σημασία πόλη της αυτοκρατορίας μετά τη Ρώμη και την Αλεξάνδρεια. Και ήταν μία αριστοκρατική πόλη, με την έννοια ότι διοικούνταν από την τάξη των αριστοκρατών. Οι διοικούντες ήταν υποχρεωμένοι να κάνουν διαρκώς δωρεές για την καλή λειτουργία και όμορφη εικόνα της πόλης. Αλλιώς έχαναν το αξίωμα…
Ήταν πυκνοκατοικημένη – αρχαία κείμενα αναφέρουν ότι είχε πληθυσμό 225.000 κατοίκους, ωστόσο αυτό μάλλον είναι αναληθές. Πιθανώς  οι αρχαίοι συγγραφείς εννοούν την ευρύτερη περιοχή της Εφέσου, διότι η πόλη δεν είναι τόσο μεγάλη. Πάντως το αρχαίο θέατρο, το οποίο αργότερα χρησιμοποιήθηκε ως αρένα ρωμαϊκών μονομαχιών είναι το μεγαλύτερο στον κόσμο, με χωρητικότητα 25.000 άτομα και βέβαια διαθέτει ακόμη απίστευτη ακουστική. Μπροστά από το θέατρο βρισκόταν η Αρκαδιανή Οδός, ο εμπορικός δρόμος που οδηγούσε στο λιμάνι, πλάτους 11 μέτρων, στρωμένος με μάρμαρο. Σε κάθε πλευρά, αυτή η λεωφόρος είχε κιονοστοιχίες, με καταστήματα και από πίσω αποθήκες. Στα καταστήματα έβρισκες ό,τι καινούργιο ερχόταν από τη Δύση και την Ανατολή.
Δύο είναι πάντως τα αρχιτεκτονικά ορόσημα της αρχαίας Εφέσου: η Βιβλιοθήκη του Κέλσου και ο Ναός της Αρτέμιδος. Η βιβλιοθήκη χτίστηκε μεταξύ 114 και 125 μ.Χ. από τον Ακίλα Πολεμαιάνο προς τιμήν του πατέρα του, Κέλσου Πολεμαιάνου, γερουσιαστή της Ρώμης. Κάτω από τα θεμέλιά της βρίσκεται ο τάφος με τη μαρμάρινη σαρκοφάγο του Κέλσου. Καθώς περνάς από μπροστά, βλέπεις τη διώροφη πρόσοψη κομψότατη και  μοναδικά διατηρημένη. Η βιβλιοθήκη είχε και υπόγειο, οπότε στους τρεις συνολικά ορόφους στεγάστηκαν, σε διαδρόμους με ράφια, δώδεκα χιλιάδες τόμοι βιβλίων στη συνηθισμένη τότε κυλινδρική βιβλιοδεσία. Τα έξοδα διατήρησης της βιβλιοθήκης ανατέθηκαν στο κοινό... Για να μορφωθείς έπρεπε να πληρώσεις… Στην είσοδο είναι αναρτημένο και το κείμενο της διαθήκης του Κέλσου στα ελληνικά… Το ισόγειο είναι διακοσμημένο με τέσσερα αλληγορικά αγάλματα που παριστάνουν τις αρετές του Κέλσου: Σοφία, Αρετή, Έννοια και Επιστήμη. Έξω από τη βιβλιοθήκη υπήρχε ένα μεγάλο σιντριβάνι με ανάγλυφα. Στον τρίτο αιώνα έγινε σεισμός, κατά τον οποίο το κτίριο έπιασε φωτιά και το εσωτερικό καταστράφηκε. Έκτοτε η βιβλιοθήκη δεν ξαναλειτούργησε. Ο Ναός της Αρτέμιδος, ήταν ένα από τα επτά θαύματα του κόσμου. Η ανέγερσή του άρχισε από τους Έλληνες, συνεχίστηκε από τους Ρωμαίους και συνολικά κράτησε 120 χρόνια. Με τις ρωμαϊκές επεκτάσεις έγινε το μεγαλύτερο οικοδόμημα της Ιωνίας. Το ιερό της Άρτεμης υπηρετούσαν ιέρειες παρθένοι, που ονομάζονταν Μεγάβυζοι. Η Άρτεμις των Εφέσιων, όπως δείχνουν οι απεικονίσεις της, ήταν θεά της γονιμότητας με πολλούς μαστούς. Οι τελετές είχαν μάλλον σεξουαλικό χαρακτήρα και λέγεται ότι στην αρχαία Ρώμη είχε ξεσπάσει μέγα σκάνδαλο όταν η Ιουλία, η καταπιεσμένη κόρη του Αύγουστου Καίσαρα, σε αναζήτηση της ερωτικής ταυτότητάς της παρέστη σε μία τέτοια τελετή… Ο ναός της Αρτέμιδος πάντως εθεωρείτο τόσο ιερός και άρα ασφαλής από κλοπές ώστε λειτουργούσε και ως τράπεζα. Λαός και μονάρχες φύλασσαν εκεί τα χρήματά τους, τα οποία χρησιμοποιούνταν από ειδικούς υπαλλήλους και για δανεισμό. Ο ναός καταστράφηκε το 356 π.Χ., ξαναχτίστηκε και τελικά τα μάρμαρά του έγιναν οικοδομικά υλικά για διάφορα βυζαντινά μνημεία στην Κωνσταντινούπολη. Οι επαύλεις σε όλη την Έφεσο ήταν διώροφες και τριώροφες, ζωγραφισμένες εσωτερικά και εξωτερικά, είχαν κήπους σιντριβάνια και πολλά δωμάτια. Η πόλη διέθετε δύο Αγορές, μία εμπορική (τετράγωνου σχήματος με κίονες και καταστήματα) και μία διοικητική. Διέθετε επίσης άρτιο σύστημα ύδρευσης, ιατρική σχολή, πρυτανεία, ωδείο, στάδιο αγώνων, δημόσια ουρητήρια και πλήθος ναών. Κάθε τρεις και λίγο τελούνταν θρησκευτικές πομπές (σαν πανηγύρια) στις οποίες συμμετείχαν όλοι οι κάτοικοι. Επίσης τα πορνεία και τα λουτρά ήταν δημοφιλέστατα. Εκεί σύχναζε όλη η πόλη. Αυτό σου προσφέρει η Έφεσος. Την περπατάς, και νιώθεις τον παλμό της αρχαίας ζωής. Ό,τι και να διαβάσεις, όσες φωτογραφίες και να δεις, τίποτα δεν συγκρίνεται μ’ αυτή την ολοζώντανη αίσθηση.