Σωστά μαντέψατε: το τσάι! Το θαυματουργό αυτό ρόφημα προέρχεται από τα φύλλα του δένδρου τσάι (Camellia sinensis ή Camellia thea).
Σύμφωνα με τις γραφές, το ανακάλυψε το 2737 π.Χ. ο Κινέζος αυτοκράτορας Shen Nung (Σεν Νουνγκ) κατά τη διάρκεια ενός ταξιδιού στην αυτοκρατορία του. Την ώρα που ο αυτοκράτορας έβραζε νερό για να ξεδιψάσει ένα απαλό αεράκι παρέσυρε φύλλα από κάποιο γειτονικό θάμνο άγριου τσαγιού και αυτά κατέληξαν στο ξεσκέπαστο τσουκάλι. Πριν προλάβει κανείς να αντιδράσει, τα φύλλα άρχισαν να βράζουν και να χρωματίζουν το νερό. Ο Σεν Νουνγκ μύρισε το γλυκό άρωμα και δοκίμασε το πρώτο τσάι. Από τότε εκατομμύρια άνθρωποι σε ολόκληρο τον κόσμο το πίνουν είτε κρύο είτε ζεστό, χειμώνα - καλοκαίρι.
Για τους Ινδούς, η εξάπλωση του τσαγιού οφείλεται στον Bodhi Dharma, τον Ινδό πρίγκιπα που τον 6ο αιώνα π.Χ., πήγε στην Κίνα να διαδώσει τη διδασκαλία του Βούδα. Ορκισμένος να μην κοιμηθεί μέχρι την περάτωση της αποστολής του, κατάφερε να μείνει ξύπνιος χάρη σε μερικά φύλλα ενός τεϊόδεντρου που μασούσε κατά τύχη.

Η Ιαπωνία σκηνοθετεί τον ίδιο πρίγκιπα που αυτή τη φορά, υπέκυψε στον ύπνο. Όταν ξύπνησε, εξοργισμένος, έκοψε τα βλέφαρα του και εκεί που έπεσαν φύτρωσε τεϊόδεντρο. Ανακάλυψε τότε τις τονωτικές του ιδιότητες.
Ανεξάρτητα από τις διηγήσεις των θρύλων, το πιο πιθανόν είναι ότι η πρώτη καλλιέργεια αυτού του φυτού προέρχεται από την Κίνα. Στην Ιαπωνία, τα πρώτα τεϊόδεντρα φυτεύτηκαν στην αρχή του 9ου αιώνα, ενώ στην Ινδία η καλλιέργειά του ξεκίνησε στο πρώτο μισό του 19ου αιώνα.
Το τσάι περιέχει τεΐνη, ένα συστατικό που έχει ιδιότητες ανάλογες με εκείνες της καφεΐνης που περιέχεται στον καφέ. Η τεΐνη διεγείρει τα ανώτερα νευρικά κέντρα, τη λειτουργία της καρδιάς και τη διούρηση, ενώ δεν έχει καμιά θρεπτική αξία. Στον καφέ η καφεΐνη απελευθερώνεται απότομα στον οργανισμό και δρα για περίπου 2-3 ώρες, ενώ στο τσάι απελευθερώνεται σταδιακά και δρα για 6 έως 8 ώρες. Γι' αυτό το λόγο το τσάι διεγείρει χωρίς να εκνευρίζει.
Μακροχρόνιες έρευνες σε διαφορετικές χώρες απέδειξαν τις ευεργετικές ιδιότητες του τσαγιού. Θα πρέπει να διευκρινιστεί ότι δεν πρόκειται για θεραπευτικές ιδιότητες σε συγκεκριμένες παθήσεις, αλλά για προληπτική δράση.
Οι αντιοξειδωτικές ουσίες που υπάρχουν στο πράσινο τσάι συμβάλλουν αποφασιστικά στη διατήρηση των οστών και βοηθούν στην επιβράδυνση του γήρατος. Επίσης, το πράσινο τσάι βοηθά σημαντικά στην πρόληψη του καρκίνου του προστάτη. Οι έρευνες συνεχίζονται για να διαπιστωθεί γενικότερα η αντικαρκινική δράση της πολυφαινόλης που υπάρχει στο πράσινο τσάι.

Οι ταννίνες - περισσότερο παρούσες στο μαύρο τσάι, όπως και στο κόκκινο κρασί - βοηθούν στην κυκλοφορία του αίματος και στην τόνωση της καρδιάς. Τέλος, το τσάι προσφέρει πολλές βιταμίνες C, Ρ, Β, Ε και άφθονο φθόριο για τα δόντια.
Το τεϊόδεντρο στη φύση μπορεί να φτάσει τα 10-15 μέτρα. Καλλιεργημένο, περιορίζεται στα 1,20 -1,80 μέτρα. Σ΄ αυτό το αειθαλές φυτό, η συγκομιδή μπορεί θεωρητικά να γίνει όλον το χρόνο, αλλά στις φυτείες σε υψόμετρο περιορίζεται από το Μάρτιο μέχρι τον Οκτώβριο. Τα φύλλα του φυτού είναι σκουροπράσινα γυαλιστερά, δερματώδη, λίγο πριονωτά και λογχοειδή.
Το τσάι, το προϊόν δηλαδή που χρησιμεύει για την παρασκευή του γνωστού ομώνυμου αφεψήματος, αποτελείται από τα φύλλα, που συλλέγονται τρυφερά και ανώριμα από τις νεαρές κορυφές των βλαστών και τα οποία κόβονται σε μικρά κομμάτια και αποξηραίνονται. Η συλλογή των φύλλων αρχίζει από το τρίτο έτος της ηλικίας των φυτών. Η συγκομιδή γίνεται σχεδόν παντού με το χέρι, εκτός από την Ιαπωνία και τη Γεωργία όπου έχει μηχανοποιηθεί. Ανάλογα με την εποχή της συγκομιδής, άνοιξη, καλοκαίρι ή φθινόπωρο, το φύλλο τσαγιού, όπως είναι φυσικό, δίνει ένα διαφορετικό τσάι.
Κάθε τύπος τσαγιού έχει τα δικά του χαρακτηριστικά και κάθε περιοχή παράγει τσάι με ιδιαίτερα γνωρίσματα, ανάλογα με την εποχή που συλλέγεται και τα στοιχεία του περιβάλλοντός της. Η πιο σπουδαία διάκριση γίνεται ανάμεσα στα λεγόμενα πράσινα και στα μαύρα τσάγια. Τα πρώτα επιτυγχάνονται με απλή αποξήρανση, ενώ τα δεύτερα παρασκευάζονται με ειδική τεχνική: τα φύλλα που συλλέγονται αφήνονται να μαραθούν ώστε να χάσουν το μισό από το νερό τους και ακολούθως υποβάλλονται σε μια διαδικασία ζύμωσης, κατά την οποία μετασχηματίζεται η ταννίνη που περιέχουν και αποκτούν το χαρακτηριστικό μελανό χρώμα. H επεξεργασία αυτή γίνεται σε ειδικά ξηραντήρια.

Το πράσινο τσάι καταναλώνεται κυρίως στην Ανατολική Ασία. Οι επιδράσεις του στην πρόληψη του καρκίνου και των καρδιαγγειακών νοσημάτων, στον έλεγχο της χοληστερόλης, καθώς και στην καλή υγεία του συκωτιού, το καθιστούν το δημοφιλέστερο τύπο τσαγιού στην υφήλιο. Σερβίρεται συνήθως με τα χαρακτηριστικά πράσινα φύλλα του ίδιου του δένδρου.
Το μαύρο τσάι καταναλώνεται κυρίως στις Δυτικές χώρες. Δεν έχει την ίδια λειτουργία με το πράσινο τσάι, καθώς η τεχνική επεξεργασία καταστρέφει πολλά από τα ευεργετικά του στοιχεία. Στην Ελλάδα είναι ενδημικό το ιδιαίτερα τονωτικό και χαλαρωτικό τσάι του βουνού (Sideritis clandestina subsp. Clandestina), ενώ στην Κρήτη υπάρχει το βότανο δίκταμο που στη Μινωική εποχή χρησιμοποιείτο για τη θεραπεία παθήσεων κυρίως του στομάχου.