Πληροφορίες για: Σουδάν

Μερόη, Σουδάν – Πολιτισμός των Κους, Οι "Μαύροι Φαραώ"

Μερόη: η αρχαιότερη πόλη του Σουδάν, στην περιοχή μεταξύ του πέμπτου και του έκτου καταρράκτη του Νείλου, 200 km ΒΑ του Χαρτούμ. Τα ερείπια της Μερόης βρίσκονται σε απόσταση 5 χιλιομέτρων βόρεια του σημερινού χωριού Καμπούσια. Τα ίχνη κατοίκησης στην περιοχή ανάγονται στη νεολιθική εποχή, αν και άκμασε κατά το β’ μισό του 6ου αιώνα π.Χ., όταν εξελίχθηκε σε πρωτεύουσα του βασιλείου του Κους (Kush). Ένας αρχαιολογικός χώρος ο οποίος ακόμη εξερευνάται. Μεγάλο στοίχημα των αρχαιολόγων μέχρι και σήμερα είναι να αποκρυπτογραφήσουν τη μεροϊτική γραφή.
Εκατό περίπου πυραμιδοειδή κτίσματα με οξυγώνιες κορυφές, μοιρασμένα σε τρεις ομάδες-νεκροπόλεις, παραμένουν μάρτυρες της ακμής στον έρημο αυτόν χώρο της τελευταίας πρωτεύουσας του Κους, ενός κραταιού αρχαίου βασιλείου, που άκμασε γύρω από τη συμβολή του Γαλάζιου και του Λευκού Νείλου με τον παραπόταμο Ατμπάρα. Πρόκειται για μία μόνο από τις πολυάριθμες θέσεις που σχετίζονται με τον πολιτισμό του Κους, έναν από τους αρχαιότερους του Νείλου και ταυτόχρονα μια σύγχρονη πρόκληση της αρχαιολογίας. Και αν με τη λέξη Νείλος έρχεται αναπόφευκτα στο μυαλό η Αίγυπτος, πρέπει να ειπωθεί ότι οι Κουσίτες, ή Νούβιοι όπως είναι γνωστοί, αναπτύχθηκαν παράλληλα με τους Αιγυπτίους, με τους οποίους και διατηρούσαν μια σχέση αγάπης-μίσους. Οι Κουσίτες, αποτελούσαν το μόνιμο εμπόδιο για την προέλαση των Αιγυπτίων προς τα νότια και ταυτόχρονα έναν ορατό κίνδυνο που ανάγκαζε τους διάσημους φαραώ να κατασκευάζουν συνοριακά φρούρια στους καταρράκτες του Νείλου για τη φύλαξη της περιοχής. Με την αποδυνάμωση της Αιγύπτου τον 8ο αι. π.Χ., οι Κουσίτες επεκτείνονται προς τα βόρεια και εγκαθιστούν την 25η φαραωνική δυναστεία, γνωστή και ως εκείνη των Μαύρων Φαραώ. Αν και η παρουσία τους στο αιγυπτιακό έδαφος αποδείχθηκε βραχύβια, φαίνεται ότι οι κουσιτικές δυναστείες συνέχισαν να αναπτύσσονται μέχρι και το 350 μ.Χ., με επικράτεια όμως μόνο την ευρύτερη περιοχή του σημερινού Σουδάν. Ο πολιτισμός τους, με εμφανή στην τέχνη αλλά και την ιδεολογία τα σημάδια της επαφής με τους Αιγυπτίους, χαρακτηρίζεται από μικροσκοπικές πυραμίδες-τάφους (δεν ξεπερνούν τα 30 μ. ύψος και στερούνται εσωτερικών διαδρόμων), κουσιτικές επιγραφές σε  ιερογλυφική γραφή και ναούς.

Μαρόκο, Πολύχρωμη αλλά και «ερημική» χώρα

Πολύχρωμη χώρα, με μοντέρνες αλλά και μεσαιωνικές πόλεις, υπέροχους κήπους, ψηλά βουνά αλλά και απέραντη έρημο.

Αυτή η χώρα στο βορειοδυτικό άκρο της Αφρικής φαίνεται να αγαπά ιδιαίτερα τους μύθους. Σύμφωνα με τη μαροκινή παράδοση, ο ελληνικής καταγωγής ημίθεος με το όνομα Ηρακλής διάλεξε τον χώρο όπου εκτείνεται πλέον το σημερινό Μαρόκο για να κάνει έναν ακόμη άθλο του. Κρατώντας λοιπόν με το ένα χέρι του την Ευρώπη και με το άλλο την Αφρική άφησε να περάσει με ορμή ανάμεσά τους το αλμυρό νερό του Ατλαντικού και έτσι γεννήθηκε η Μεσόγειος. Το σημείο όπου απέμεινε η «ουλή» το ονόμασε Γιβραλτάρ και την καινούργια γη που απλώθηκε νοτιότερα την αποκάλεσε Μαρόκο. Από τη μία πλευρά της η νέα χώρα αγνάντευε τον παγωμένο Ατλαντικό και από την άλλη τη νέα θάλασσα, ενώ προς ανατολάς συνόρευε με την Αλγερία και προς τον Νότο με τη Μαυριτανία. Για να μη νιώθουν μοναξιά οι ντόπιοι, ο Ηρακλής τούς έφερε νέους κατοίκους από το Μάλι και το Σουδάν και έτσι γεννήθηκαν οι πρώτοι Βερβερίνοι, ενώ λίγο αργότερα κατέφθασαν εκεί τα πρώτα καραβάνια από το Ισραήλ, σχηματίζοντας τη μεγαλύτερη εβραϊκή κοινότητα του κόσμου.

Σουδάν: Το μυστήριο του ελέφαντα στη Μουσαβαράτ

Πρόκειται για ένα τεράστιο συγκρότημα ναών, που βρίσκεται στο νησί της Μερόης στον Νείλο και τοποθετείται χρονικά στον 3 π.Χ. αιώνα. Δεσπόζει μέσα σε ένα μεγάλο ημιερημικό λεκανοπέδιο και περιβάλλεται από χαμηλούς λόφους ψαμμίτη. Η πλήρης ονομασία του είναι Μουσαβαράτ ες-Σούφρα και αποτελεί μνημείο παγκόσμιας κληρονομιάς της UNESCO.
Το κατασκευαστικό συγκρότημα αποτελείται από τον εντυπωσιακά αναστηλωμένο Ναό του Λέοντος, τη Μεγίστη Περίφραξη τη Μεγίστη Δεξαμενή – η τελευταία κατασκευάστηκε για την συλλογή βρόχινου νερού και ύδρευση των πρώτων δύο κτισμάτων στις εποχές της ξηρασίας. Στη διακόσμηση του συνολικού αρχιτεκτονήματος κυριαρχούν οι ελέφαντες και αυτό μάλλον σημαίνει ότι τα εν λόγω ζώα έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην κατασκευή ή και στη λειτουργία του κτιριακού συμπλέγματος.
Η πρώτη αναφορά στην Μουσαβαράτ ες-Σούφρα έγινε το 1822 από τον αιγύπτιο εξερευνητή και αρχιμηχανικό των Αιγυπτιακών Δημοσίων Έργων, Λινάντ Πασά. Ακολούθησε την ίδια χρονιά ο γάλλος φυσιοδίφης και μεταλλειολόγος Φρεντερίκ Καγιό και τελικά την πρώτη λεπτομερή περιγραφή έκανε αμέσως μετά ο πρώσος αρχαιολόγος Καρλ Ρίχαρντ Λέπσιους. Οι ανασκαφές άρχισαν πολύ αργότερα, τη δεκαετία 1960 από την Αρχαιολογική Σχολή του Βερολίνου. Τότε έγινε και η αναστύλωση του Ναού του Λέοντος.
Ο ναός είναι μονόχωρος, με έξι κολώνες να στηρίζουν εσωτερικά την οροφή. Χτίστηκε από τον νούβιο βασιλιά Αρμεκαμανί και είναι αφιερωμένος στον θεό των μαχών με το κεφάλι λεονταριού Απεντεμάκ. Οι εσωτερικοί τοίχοι φέρουν ιερογλυφικές γραφές και αναπαραστάσεις ελεφάντων και λεονταριών. Στους εξωτερικούς τοίχους υπάρχει ανάγλυφη η μορφή του θεού Απεντεμάκ με τρία κεφάλια.
H Μεγίστη Περίφραξη αποτελεί η βασική εγκατάσταση του συγκροτήματος. Τα αρχαιολογικά ευρήματα δείχνουν πως εκεί βρισκόταν ένα μεγάλο και λαβυρινθώδες κτιριακό σύμπλεγμα που κάλυπτε περίπου 45.000 τ.μ.! Σύμφωνα με τους αρχαιολόγους δεν υπάρχει άλλο ανάλογο σε μέγεθος σε όλη την έκταση του Νείλου. Το σύμπλεγμα φαίνεται να περιελάμβανε μια μεγάλη εσωτερική αυλή, τρεις ναούς, διάφορα περάσματα, χαμηλά τείχη, τουλάχιστον 20 κολώνες, ράμπες και δύο δεξαμενές. Επίσης υπάρχουν ευρήματα από πολλά αγάλματα ζώων, όπως ελέφαντες, και στους τοίχους ανιχνεύονται γραφές ελληνιστικές αλλά και μεροϊτικές των κατασκευαστών αλλά και των πιστών. Το αρχιτεκτονικό σχέδιο της Μεγίστης Περίφραξης είναι μοναδικό μέχρι στιγμής στη Νουβία και στην Αρχαία Αίγυπτο. Όσο για τη χρήση του, οι απόψεις των ειδικών διίστανται: θα μπορούσε να είναι εκπαιδευτήριο, νοσοκομείο αλλά και κέντρο εκπαίδευσης ελεφάντων… Επίσης σύμφωνα με αρχαιολογικές και ιστορικές ενδείξεις, είναι πολύ πιθανόν τουλάχιστον τέσσερεις βασίλισσες της Νουβίας να πέρασαν μεγάλο μέρος της ζωής τους εκεί.

Σουδάν - Το θαύμα της Νάκα

Μαζί με τη Μερόη και την Μουσαβαράτ ες-Σούφρα αποτελούν το νησί της Μερόης, τοποθεσία στην οποία έδρευε το αρχαίο βασίλειο του Κους ή της Νουβίας. Η Νάκα είναι μία ολόκληρη αρχαία πόλη, που απέχει περίπου 170 χλμ. από τη Χαρτούμ. Βρίσκεται σε στρατηγική θέση και το γεγονός ότι από τον Νείλο πηγαίνεις εκεί με καμήλα ή γαϊδούρι, την κατέστησε στην αρχαιότητα σημαντικό εμπορικό κέντρο. Η έκτασή της όπως φαίνεται σήμερα, την κατατάσσει στις μεγαλύτερες αρχαίες πόλεις του Σουδάν. Λειτουργούσε σαν σταθμός ανάμεσα στη Μεσόγειο και στον Νείλο και γι αυτό συγκέντρωσε μεγάλο πλούτο. Στη Νάκα υπάρχουν δύο σημαντικοί ναοί αφιερωμένοι στους θεούς Άμον (της δημιουργίας) και Απεντεμάκ (του πολέμου).  Χαρακτηριστικό όμως είναι και το Ρωμαϊκό Περίπτερο, το οποίο συνδυάζει την ελληνική (κορινθιακή) αρχιτεκτονική με τη ρωμαϊκή και διατηρείται σε πολύ καλή κατάσταση. Αυτό ήταν αφιερωμένο στη θεά Αθώρ, μητέρα που Ουρανού και τους Ήλιου.
Η Νάκα πρωτοανακαλύφθηκε από ευρωπαίους εξερευνητές το 1822. Τις πρώτες ανασκαφές πραγματοποίησε η Αρχαιολογική Σχολή του Βερολίνου το 1958. Από το 1995, οι ανασκαφές συνεχίζονται ως σήμερα υπό την εποπτεία του Αιγυπτιακού Μουσείου του Βερολίνου και του Ιδρύματος Πρωσικής Πολιτισμικής Κληρονομιάς.  Πολλοί από τους ναούς της αρχαίας πόλης χρονολογούνται από τον 4ο αιώνα π.Χ ως τον 4ο αιώνα μ.Χ όταν ήκμαζε το βασίλειο της Μερόης. Οι ανασκαφές, πέρα από τους ναούς, έφεραν στο φως έναν πυκνό αστικό ιστό καθώς και πολλούς χώρους ταφής. Όλα αυτά καθιστούν την πόλη ίσως το σημαντικότερο δείγμα του πρώτου πολιτισμού που εντοπίστηκε στη Μαύρη Αφρική. Ο αρχαιότερος ναός μέσα στη Νάκα, φέρει την ονομασία «500» και χτίστηκε επί της βασιλείας της Σανακνταχέτε γύρω το 135 π.Χ. Τα λαξευμένα κείμενα στους τοίχους του είναι τα αρχαιότερα μεροϊτικά ιερογλυφικά σύμφωνα με τις ως τώρα έρευνες. Η Σανακνταχέτε υπήρξε ιδιαιτέρως ισχυρή ηγεμόνας της Νουβίας και βασίλεψε δίχως σύζυγο. Το 1834, ο ναός συλήθηκε από τον ιταλό μισθοφόρο - εξερευνητή Τζουζέπε Φελίνι. Έκτοτε συντηρείται και φυλάσσεται ως κόρη οφθαλμού.

Ερυθραία, Σουδάν: Ασμάρα, η αφρικανική πρωτεύουσα του μοντερνισμού

Η ιστορία έχει παίξει ένα παράξενο παιχνίδι στην πρωτεύουσα της Ερυθραίας, την υψομετρική Ασμάρα (βρίσκεται σε υψόμετρο 2300 μέτρα). Και με όλη τη χώρα βέβαια… Η Ερυθραία ως τον 19ο αιώνα που κατελήφθη από τους Ιταλούς, δεν ήταν μία χώρα, με κεντρική διοίκηση. Ήταν περισσότερο μία έκταση, κατοικημένη από διάφορες αγροτικές και κτηνοτροφικές φυλές που συγκροτούσαν μικρά βασίλεια. Το 1869, η ιταλική ναυτιλιακή εταιρεία Ρουμπατίνο αγόρασε ένα τμήμα της επαρχίας Ντενκαλία, κοντά στην πόλη Ασάμπ, με το πρόσχημα ότι θα το μετέτρεπε σε εμπορικό κέντρο. Τελικά 13 χρόνια μετά η πόλη Ασάμπ κατέστη ιταλική αποικία. Οι κάτοικοι της Ντενκαλία ξεσηκώθηκαν. Τα ιταλικά στρατεύματα όχι μόνο δεν αποχώρησαν, αλλά κατέλαβαν και άλλες πόλεις στα ενδότερα, όπως η Κερέν, η Σεραγιέ και η Ακελουγκατσάι. Το 1885 η Μασάουα έγινε πρωτεύουσα της ιταλικής αποικίας και 5 χρόνια μετά η Ιταλία ανακήρυξε την ίδρυση της Ερυθραίας. Το 1896 δόθηκε μία σφοδρή μάχη της Ιταλίας με την Αιθιοπία. Η Ιταλία ηττήθηκε αλλά δεν υποχώρησε από τα κατακτημένα εδάφη. Και έναν χρόνο μετά μετέφερε την πρωτεύουσα της Ερυθραίας στην Ασμάρα. Η Ασμάρα τότε ήταν ένα μικρό ορεινό χωριό. Και οι Ιταλοί ανέλαβαν την ανοικοδόμησή του σε μία λαμπρή πρωτεύουσα της Αφρικανικής Αυτοκρατορίας τους.
Κάπως έτσι κύλησαν τα χρόνια μέχρι το 1922, όταν ο Μουσολίνι με το φασιστικό κόμμα του ανέλαβε τα ηνία της Ιταλίας και οραματίστηκε τη δημιουργία της Δεύτερης Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Μέχρι το 1939, στην Ασμάρα είχαν μετοικίσει περισσότεροι από 53.000 Ιταλοί και η πόλη μετονομάστηκε «Μικρή Ρώμη». Στο μεταξύ είχε μετατραπεί σε γη της επαγγελίας για τους νέους και φιλόδοξους ιταλούς αρχιτέκτονες και βιομηχανικούς σχεδιαστές, που βρήκαν στην Ασμάρα πρόσφορο και ελεύθερο έδαφος για να αναπτύξουν τις νέες αρχές του Μοντερνισμού που στον μεσοπόλεμο ήταν ό,τι πιο καινούργιο υπήρξε στον χώρο της αισθητικής και της τέχνης και εξέφραζε απόλυτα τη νέα μεταβιομηχανική εποχή. Στην Ασμάρα δεν υπήρχαν αρχαία ρωμαϊκά κτίρια, δεν υπήρχε μπαρόκ και ροκοκό, δεν υπήρχαν κλασσικά και νεοκλασσικά… Υπήρχαν αγροτικές καλύβες οι οποίες γκρεμίστηκαν για να χτιστεί η νέα μοντέρνα πόλη. Η πόλη πρότυπο του ιταλικού ρασιοναλισμού – η ιταλική εκδοχή του μοντερνισμού που εξέφραζε τις αρχές του φασιστικού καθεστώτος: «η πρόοδος θα έρθει από την τεχνολογία, την εργατική τάξη και τον πόλεμο».
Οι ιταλοί μοντερνιστές στην Ασμάρα δοκίμασαν όλα τα νέα υλικά και τις τεχνικές δόμησης. Πειραματίστηκαν με την αισθητική αρ ντεκό, τους μοντερνιστικούς κύβους και τον φουτουρισμό. Έχτισαν βενζινάδικο σε σχήμα αεροπλάνου έτοιμου να απογειωθεί. Σινεμά με συρόμενη οροφή που όταν κάνει ζέστη μετατρέπεται σε θερινό. Μπαρ που η πρόσοψή του μοιάζει με ραδιόφωνο. Όπου κι αν κοιτάξεις στην Ασμάρα εκπλήσσεσαι. Καμία άλλη πόλη στον κόσμο δεν αποτελεί τόσο εξαίρετο και πλήρες δείγμα του μοντερνιστικού αρχιτεκτονικού κινήματος, του μεσοπολέμου. Εκτός ίσως από το Λακκί, στη Λέρο, που και εκεί σε μικρότερη κλίμακα η φασιστική Ιταλία έχτισε μία ολόκληρη πόλη από το μηδέν.
Εδώ όμως η ιστορία πάλι έπαιξε το επικίνδυνο παιχνίδι της. Οι Ιταλοί νόμιζαν πως θα έμεναν στην Ερυθραία για πάντα… εντούτοις αναγκάστηκαν να την παραδώσουν στους Βρετανούς το 1941. Η μετέπειτα αστάθεια, που διήρκεσε ως το 1991 απέκλεισε κάθε ενδεχόμενο εξέλιξης. Έτσι η Ασμάρα, που λόγω τοποθεσίας δεν υπήρξε ποτέ κέντρο πολεμικών επιχειρήσεων, παρέμεινε ανέπαφη, όπως ήταν το 1941. Μόνο η παρακμή την έπληξε, ωστόσο απ΄ότι βλέπουμε εκεί, τα υλικά και οι τεχνικές του μοντερνισμού τελικά αντέχουν στον χρόνο και την εγκατάλειψη…
Σήμερα η Ασμάρα αποτελεί μνημείο παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς της UNESCO και οι υπερήφανοι κάτοικοί της πιστεύουν πως αυτός ο χαρακτηρισμός θα τους βοηθήσει να τη διατηρήσουν και να την προωθήσουν ως έναν εκλεκτό τουριστικό προορισμό. Στους δρόμους κυκλοφορούν ακόμη αμαξάκια με άλογα. Στα μεσοπολεμικά μπαρ σερβίρεται ο εξαιρετικός καφές της Ερυθραίας σε ρετρό φλιτζανάκια εσπρέσο. Στα εστιατόρια μοσχομυρίζει η γνήσια ιταλική πίτσα… Αυτή είναι η Ασμάρα. Μία πόλη ακαταμάχητη.