Τραπεζούντα, Κερασούντα, Σινώπη, Αμάσεια, Σαφράνπολις (Θεωδορούπολη), Σίβας, Ερζερούμ, Άδανα, Αλεξανδρέτα… Τι εννοούμε όταν λέμε «Χαμένες Πατρίδες»; Εννοούμε κάτι φοβερά περίπλοκο, διότι η ιστορία μας γυρίζει πολλούς αιώνες πίσω… Περίπου 26…
Πώς πήγαν οι πρώτοι Έλληνες εκεί; Τι τους οδήγησε; Η μυθολογία! Η αποστολή του Ιάσονα και των Αργοναυτών στην Κολχίδα, οι περιπλανήσεις του Ορέστη στον Θοανία του Πόντου, οι περιπέτειες του Οδυσσέα στη χώρα των Κιμμερίων, η τιμωρία του Προμηθέα από τον Δία και η εξορία του στο Καύκασο, το ταξίδι του Ηρακλή στον Πόντο, αποτελούν μύθους που αναφέρονται ειδικά στον συγκεκριμένο γεωγραφικό χώρο, επιβεβαιώνοντας την ύπαρξη πανάρχαιων εμπορικών δρομολογίων. Παράλληλα αυτοί οι μύθοι λειτούργησαν σαν μαγνήτες που τράβηξαν μεγάλες μάζες Ελλήνων μεταναστών στη Μικρά Ασία και τον Πόντο και έτσι φτάνουμε στο 1000 π.Χ. όπου τοποθετούν οι μελετητές την πραγματοποίηση των πρώτων εμπορικών ταξιδιών στην περιοχή αυτή για την αναζήτηση κυρίως χρυσού και άλλων μεταλλευμάτων.
Ο μεγάλος αποικισμός ήρθε δύο αιώνες αργότερα τον 8ο αι. π.Χ. με τη Μίλητο της Ιωνίας να αποικίζει τα παράλια του Εύξεινου Πόντου ιδρύοντας τη Σινώπη. Η Σινώπη, με τη σειρά της ίδρυσε το 756 π.Χ την Τραπεζούντα, την Κρώμνα, το Πτέρυον, την Κύτωρο και άλλες φημισμένες πόλεις της περιοχής. Κάπως έτσι άρχισαν όλα.
Ο Ξενοφώντας στο έργο του Κύρου Ανάβασις, το 401 π.Χ περιγράφει την πατροπαράδοτη φιλοξενία των Ελλήνων του Πόντου, που γνώρισε ο ίδιος και οι Μύριοι όταν διέμειναν τριάντα μέρες στην Τραπεζούντα. Οι ελληνοπρεπείς γιορτές που περιγράφει περιλάμβαναν αθλητικούς αγώνες προς τιμήν του ελληνικού δωδεκάθεου και τον ένοπλο Πυρρίχιο χορό.
Μετά ήρθαν οι Πέρσες που άφησαν αλώβητη την περιοχή λόγω του πλούτου της και της έδωσαν αυτονομία, μετά ήρθε ο Μέγας Αλέξανδρος που επίσης την άφησε αυτόνομη και μετά ιδρύθηκε στην περιοχή του Πόντου ένα βασίλειο με ισχυρά ελληνικές επιρροές, γνωστό ως ελληνιστικό βασίλειο του Πόντου. Δημιουργός του κράτους υπήρξε ο Μιθριδάτης Α΄, ο οποίος έκανε

πρωτεύουσά του την Αμάσεια. Το 120 π.Χ. τον διαδέχτηκε ο γιος του Μιθριδάτης ΣΤ΄ Ευπάτωρ (120-63 π.Χ.) επί βασιλείας του οποίου το βασίλειο του Πόντου έφτασε στο υψηλότερο σημείο της ακμής του και απέκτησε πολύ μεγάλη φήμη. Η παιδεία που δέχτηκε ο Μιθριδάτης από την ελληνίδα μητέρα του, τη σύζυγο του αλλά και από τους έλληνες αξιωματικούς, ιστορικούς, ποιητές, πολιτικούς και φιλοσόφους του περίγυρού του, τον κατέστησε γνωστό σε όλο τον πολιτισμένο κόσμο εκείνης της εποχής. Επιχειρώντας να πραγματοποιήσει τη φιλοδοξία του για την ίδρυση εξελληνισμένου ασιατικού κράτους, ήλθε αντιμέτωπος με την πανίσχυρη τότε ρωμαϊκή αυτοκρατορία και πραγματοποίησε εναντίον της 4 πολέμους, που είναι γνωστοί ως Μιθριδατικοί Πόλεμοι. Στον τέταρτο πόλεμο έχασε και μετά ήρθαν οι Ρωμαίοι. Τους οποίους διαδέχτηκε το Βυζάντιο.
Με την κατάλυση του βυζαντινού κράτους από τους σταυροφόρους (1204 μ.Χ) οι αδελφοί Αλέξιος και Δαβίδ, απόγονοι της αυτοκρατορικής δυναστείας των Κομνηνών, ίδρυσαν στην περιοχή του Πόντου ανεξάρτητο βασίλειο, γνωστό και ως «Αυτοκρατορία των Μεγάλων Κομνηνών». Στα 257 χρόνια της, ο Πόντος γνώρισε οικονομική ευμάρεια και πολιτιστική ακμή. Το λιμάνι της Τραπεζούντας αναπτύχθηκε σε κέντρο εμπορίου, όπου έδρευαν προξενεία Γενουατών, Μασσαλιωτών, Βενετών, κ.ά. Οι τελωνειακοί φόροι και η παραγωγή μεταλλευμάτων εξασφάλιζαν την οικονομική ευρωστία του κράτους. Οι Μεγαλοκομνηνοί διατήρησαν την αυτοκρατορία τους ως το 1461, οκτώ χρόνια μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης, οπότε υπέκυψε και ο Πόντος στους Οθωμανούς. Επί της οθωμανικής κυριαρχίας, το πράγμα δυσκόλεψε κυρίως για θρησκευτικούς λόγους, οπότε παρατηρήθηκε έντονο το φαινόμενο του εξισλαμισμού. Συχνά ελάμβανα χώρα διωγμοί και λεηλασίες των ελληνικών περιουσιών και πάντα υπήρχε το πρόβλημα που συνοψίζεται στο εξής: «οι Έλληνες εκμεταλλεύονται τον πλούτο της γης μας». Έτσι μοιραία οδηγηθήκαμε το 1922-23, με την πτώση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και το κύμα των Νεότουρκων στον τελικό διωγμό και στην ανταλλαγή των πληθυσμών. Πού βρίσκεται λοιπόν η αρχή και πού το τέλος στις Χαμένες Πατρίδες του Πόντου; Αδύνατον να το ορίσεις.